نقش دعا در زندگی-قسمت سوم- آموزش های دعا و نیایش و آداب دعا کردن

آموزش های اجتماعی در دعا

در دعا از خداوند می‏خواهیم نسبت به اجتماع بی‌تفاوت نباشیم و بتوانیم به آنها خیر برسانیم. مثلاً در دعای مکارم‌الاخلاق مطرح شده‌است و نیز در دعا از خدا می‏خواهیم که در پرورش فرزندانم موفقم گردان، «... وَ اَعِنّی عَلی تَرْبِیَتِهِم وَ تَأدیبِهِم وَ بِرِّهِم». یعنی؛ خدایا! در تربیت و تأدیب و نیکی‌کردن به فرزندانم مرا یاری فرما. که نشان می‌دهد اولاً: دعاهای اسلامی چگونه نسبت به سرنوشت افراد جامعه و تعالی آن‌ها توجه خاص دارد. ثانیاً: متوجه است که در این کار علاوه بر برنامه‌ریزی های لازم باید با نور و مدد الهی این امر مهم عملی گردد. که گفت:

دعای گوشه‌نشینی که عافیت طلبد.....اگر هزار نماید یکی اثر نکند

 آموزش سیاسی در دعا

 با توجه به این‌که زندگانی پیامبران و ائمه(ع) از سیاست جدا نبوده، در دعاهایشان به بقیه به نحوی آموزش سیاسی می‏داده‏ اند، و در همین رابطه ما در دعا خود را متوجه همین سیاست‌ مداری واقعی ائمه(ع) می‏کنیم. آنگاه که در زیارت جامعه می‏گوئیم: اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا اَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَة، ... وَ اَوْلیاءَ النِّعَمِ، وَ عَناصِرَ الْاَبْرارِ وَ دَعائِمَ الْاَخْیارِ، وَ ساسَةَ الْعِبادِ، وَ اَرْکانَ الْبِلادِ...» یعنی؛ سلام بر شما ای اهل‌بیت نبوت، و ای صاحبان نعمت واقعی و ای اصل و اساس نیکان عالم، و ستون برگزیدگان و رهبران سیاسی بندگان و اساس شهرها و کشورها.

در واقع شما در این فراز از زیارت اقرار می‌کنید که ائمه معصومین(ع) در سیاست و کشورداری باید اصل و اساس جامعه باشند، و به واقع همه حرکات ائمه(ع) در عین عبادی بودن، سیاسی و اجتماعی است. حال چه سکوت حضرت‌علی(ع) و چه صلح امام‌حسن (ع)و چه قیام امام‌حسین (ع) و چه نیایش‌های امام‌سجاد(ع)، و این روحیه در ادعیه آن بزرگواران نمایان است. امام سجاد(ع) در دعای به مرز داران حساسیت خودشان نسبت به امور اجتماع را به خوبی نشان داده ‏اند. چرا که اسلام دین جامع و کامل است و لذا هم انسان را از عالم غیب و قیامت محروم نمی‌کند و هم از اجتماع و سرنوشت اجتماع غافل نمی‌نماید.

آموزش های عرفانی در دعا

 در ادعیه گوناگون داعی ضمن تقاضای قرب و رضوان الهی، با چشم دل به تماشای جلوه‌های حق موفق می‏گردد و ندا سر می‏دهد که: «اِلهی لا تُغْلِقْ عَلی مُوَحِّدیکَ اَبْوابَ رَحْمَتِکَ، وَ لا تَحْجُبْ مُشْتاقیکَ عَنِ النَّظَرِ اِلی‏ جَمیلِ رُؤْیَتِکَ» پروردگارا درهای رحمتت را بر روی موحدان درگاهت مبند، و از مشتاقان نظر به جمیل توجه و نگاهت، محجوب مباش.

و بدین شکل اسراری عرفانی به دعاکننده آموزش داده می‏شود و جهت روح و قلب او را تا اوج لقاء حق سوق می‌دهد.

آموزش های اقتصادی در دعا

داعی متوجه است رعایت اصول اقتصادی و میانه‌روی در مصرف، در سرنوشت خود و جامعه‌اش بسیار مؤثر است، و جامعه در شرایط اقتصادی صحیح، بستری جهت صعود معنوی انسان، می‏شود. لذا تقاضا می‏کند: «اَللّهُمَّ صَلِّ علی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَ احْجُبْنی عَنِ السَّرْفِ وَ الْاِزْدِیادِ، وَ قَوِّنی بِالْعَدْلِ وَ الْاِقْتِصاد، وَ عَلِّمْنی حُسْنَ التَّقدیر، وَ اَقْبِضْنی بِلُطْفِکَ عَنِ التَّبذیر، وَ اَجِرْ مِنْ اَسْبابِ الحلالِ اَرزاقی» یعنی؛ الهی! درود فرست بر پیامبر(ص) و آل او، و مرا از زیاده روی باز دار، و به بخشیدن و میانه روی توانایم ساز و قوامم بخش، حسن تقدیر و برنامه ریزی در معاش را به من بیاموز، و از بی‌جا خرج‌کردن بازم بدار، و روزی های مرا در وسایل حلال جاری و ممکن بگردان که از طریق حلال رزق خود را به دست آورم.

علت این‌که دعاکننده تقاضای رزق حلال می‌نماید چون متوجه است رزق حلال چه برکاتی در روح خود او و در تعادل جامعه خواهد داشت.

آداب و شرایط دعا و نیایش

امام صادق(ع) می‏فرمایند: «آداب و شرایط دعا را حفظ کن و بدان که چه کسی را می‏خوانی و برای چه می‏خوانی».

 که آداب آن عبارت است از:

1-ابتداءِ دعا به بسم الله و حمد خداوند و صلوات بر پیامبر و آل او(ع)  چرا که آن حضرت فرمودند: «کُلُّ امرٍ ذِی‏ بالٍ لَمْ یُبْدَأ بِبِسْمِ الله فَهُوَ اَبْتَر» یعنی؛ هر امری که با بسم‌الله شروع نشود، بی‌نتیجه خواهد ماند.

امام صادق(ع) می‌فرمایند: «هر کس حاجتی نزد خدای عزّوجلّ دارد، پیش از آن‌که نیاز خود را بر زبان آرد، لازم است نخست بر پیامبر(ص) و آل او صلوات بفرستد و در پایان آن را تکرار کند، همانا خداوند عزّوجل بزرگ‌تر از آن است که اول و آخر دعا را قبول کند و وسط دعا را مورد توجه قرار ندهد. زیرا صلوات بر محمد و آل او هیچ‌گاه رد نخواهد شد».

خواندن خداوند به اسماء حُسنی موجب جلب رحمت الهی خواهد شد، همچنان‌که نام مقدس پیامبر و ائمه(ع) چنین نقشی را دارد.

2- آرام ‏و پنهان یادکردن؛ خداوند می‌فرماید: اُدْعُوا رَبِّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً یعنی؛ پروردگار خود را در حال تضرع و بی سرو صدا بخوانید.

امام صادق(ع) می‌فرمایند: «هرکس خدای عزّوجلّ را در نهان یاد کند ذکر خدا بسیار کرده است».

3- طهارت و استعمال بوی خوش؛

امام صادق(ع) می‌فرمایند: «پدرم هرگاه حاجتی داشت به هنگام زوال خورشید از خدا می‏طلبید، چون آماده نیایش می‏شد چیزی پیش روی خود می‏نهاد، سپس آن را صدقه می‏داد و سپس بوی خوش استعمال می‏کرد»

در ضمن استفاده از انگشتر عقیق در حال دعا توصیه شده، همچنان که از وضو و بوی خوش در استجابت دعا کمک می‏گرفتند.

4-انتخاب زمان و مکان مناسب: از جمله زمان‌ها و مکان‌های مناسب که جهت دعا توصیه شده عبارتست از: شب قدر، ماه رجب و شعبان، عید فطر و قربان، دهه اول ذی‌حجه، روز عرفه، روز جمعه، هنگام ریزش باران، بین اذان و اقامه، هنگام سجده، موقع سحر و افطار، بعد از تلاوت قرآن، هنگام طلوع فجر، محل خانه کعبه، صحرای عرفات و مشعر، مساجد، حرم ائمه، قبور شهدا و...

5 - دعا کردن دسته جمعی: امام صادق(ع) می‏فرمایند: « پدرم هرگاه حاجتی داشت زنان و اطفال را جمع می‏کرد و دعا می‏نمود و آنها آمین می‏گفتند» تا در واقع حاجت را همه بخواهند، و نیز فرموده‏اند، دعا را عمومیت دهید و همه را دعا کنید که به اجابت نزدیک‌تر است.

6- مداومت بر دعا و انجام فرائض و نوافل: یاد خدا را در دل زنده نگه‌داشتن و استمداد از او در رفاه و آسایش موجب پذیرش دعا در حالت گرفتاری است. امام ششم می‏فرمایند: «اگر شما خدا را در آنچه امر فرموده اطاعت می‏کردید هر آینه شما را اجابت می‏کرد، لکن معصیت او می‏نمائید، پس شما را اجابت نمی کند».

از جمله آداب دعا: 1- اعتراف به گناه، 2- خواندن دو رکعت نماز، 3- حسن ظن و امید به اجابت، 4- بلندکردن دست موقع دعا 5- کشیدن دست به صورت پس از دعا 6- صحیح خواندن و کم و زیاد نکردن 7- یارب گفتن 8- اداء کردن حق الناس قبل از دعا 9- خودداری از پرخوری و فحاشی 10- روبه قبله نشستن 11- ذکر حاجات به طور کامل 12- بلندهمتی و خواسته های بزرگ و اساسی از خدا خواستن.

یاعلی مدد