نقش دعا در زندگی-قسمت ششم-جایگاه زیارت اولیاء الهی و ائمه معصومین(ع) و آداب زیارت معصومین

زیارت

چون دوستان در مورد زیارت سؤالاتی مطرح می‌نمایند، به طور مختصر دو نکته یکی در مورد جایگاه زیارت و دیگری در رابطه با آداب زیارت به نحوبسیارمختصر عرض خواهد شد.

الف: جایگاه زیارت اولیاء الهی و ائمه معصومین(ع)

وقتی متوجه باشیم ذات مقدس نبی‌اکرم (ص)، و امامان معصوم(ع) قدرت تصرف بر قلب و جسم انسان‌ها، به‌خصوص زائر خودرا دارند، به این امید به زیارت آن‌ها می‌رویم که آنها از نور ذات معصوم خود، بر قلب ما تجلی دهند، تا إن‌شاءالله مبادی میل ما از گناه و غفلت، به اطاعت و حضور سیر کند.

و نیز چون می‌دانیم ملائکة الله گرداگرد حرم آن‌ذوات مقدسه حاظرند و فضای آن مکان را به قداست و معنویت مخصوصی تبدیل کرده‌اند،لذا حضور ما در فضای حرم ذوات معصومین(ع) موجب تحت تأثیر قرارگرفتن قلب، از انوار ملائکه خواهد شد و قلب متوجه کمالاتی از عالَم غیب می‌شود، ودرنتیجه جهت آن در سیر به سوی آن کمالات، ممکن و سهل می‌گردد، و به عبارت دیگر راه ارتباط با عالم غیب برایش ممکن می‌شود. این‌ها و هزاران هزار برکات دیگر نتایج زیارت و حضور در حرم ذوات مقدس معصومین(ع) و منتسبین به معصومین مثل امام‌زاده‌ها می‌باشد.

انسان‌ها استعدادها وابعادی دارندکه ازطریق زیارت وتماس با نورجانِ اولیاءِ خدا به تعالی می‌رسد و جلوه‌هایی ازربوبیت حق -که جان اولیاء خدا آیینه نمایش آن است- ازطریق زیارت و انس روحی باآن ها، به نمایش می‌آید.

همان طور که خدای بی‌زمان و بی‌مکان در خانه کعبه بهتر ملاقات می‌شود و حضرت رب‌العالمین نظری خاص به زائر خانه کعبه دارد، اولیاء خدا نیز در حرم خود بهتر ملاقات می‌شوند و در آن‌جا نظر خاصی به زائر خود دارند و اگر او اندک مناسبتی در خود ایجاد کرده باشد او را در حوزة معرفتی خودشان وارد می‌کنند.

در زیارت یک نحوه هجرت از طرف زائر به سوی امام محقق می‌شود و با انجام آداب و سنن زیارتْ زائر؛ آرام‌آرام به حریم امامت نزدیک می‌شود تا استعداد فهم آن مقام در او حاصل گردد و اگر آداب و سنن لازمه را رعایت نکرد و بهرة بایسته را نگرفت، خود را ملامت کند.

ب: آداب زیارت

در مورد آداب زیارت، مرحوم شیخ‌عباس‌قمی«رحمة‌الله‌علیه» در مفاتیح از طریق روایت مستند مطالبی را بیان فرموده است. عمده آن است که با دقت تمام به جزء‌جزءِ مطالب مطرح شده توجه کنیم.

اگر به مفاتیح عنایت بفرمایید پس از باب اول که در مورد ادعیه بود، باب دوم راکه مربوط به «اعمال سنه» می‌باشد آورده است. یعنی اعمالی که مربوط به ماه‌های سال است که از ماه رجب شروع می شود و پس از اعمال ماه شعبان و رمضان تا اعمال مربوط به ماه جمادی‌الاخر، آنچه لازم بوده مطرح کرده اند و پس از آن، باب سوم در باب زیارت را مطرح می کنند که عموماً از وسط مفاتیح شروع می‌شود. در این باب پس از تذکراتی راجع به آداب سفر، فصل اول در آداب زیارت است. در این قسمت نکات ارزشمندی در بیست‌وهشت قسمت مربوط به زیارت همه معصومین(ع) مطرح کرده است. شما تا آن‌جا که برایتان ممکن است، چنانچه آن دستورات رعایت شود، تأثیر و برکات فوق‌العاده‌ای از زیارت خواهید گرفت.

مثلاً وقتی در نکته دوم طبق سخن معصوم توصیه به ترک کلام بیهوده و لغو می‌کند، می‌خواهد قلب با آمادگی کامل به حریم رسول‌خدا(ص) یا به حریم امام معصوم (ع)نزدیک شود و در رویارویی با ملائکه‌ای که به استقبال زائر می‌آیند، تأثیرات لازم را اخذ کند، تا وقتی با انوار مقدس خود امام(ع) روبه‌رو می‌شود بتواند از انوارجامع انسان کامل ،که محل ظهور اسم جامع «الله» است استفاده ببرد و به نحوی به حقیقت امام(ع) آگاهی پیدا کند.

و یا وقتی در توصیه شماره چهار، غسلِ زیارت را مطرح می‌کند، چون غسل با آب مطلق، قلب را در راستای ارتباط با کمال مطلق، به آمادگی‌های غیر قابل توصیف می‌رساند، این نکته را به ما متذکر شده‌اند. در غسلِ زیارت مقصود این است که برای راهیابی به محضر پاکان باید خود را پاک کند، جسم را با آب و باطن را با شهادتین، و به سوی حرم آن ولیّ خدا راه بیفتد. به ما فرموده‌اند: «الغُسْلُ عِنْدَ لِقاءِ کُلِّ اِمامٍ»یعنی؛ غسل در هنگام ملاقات هر امامی لازم است و به همین جهت ورود انسان ناپاک و جُنب به مشاهد مشرفه جایز نیست.

زائر در عین این‌که بدن را با آب غسل می‌دهد با زبان و قلب می‌گوید: «اللَّهُمَّ طَهِّرْنِی وَ طَهِّرْ لِی قَلْبِی وَ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَ أَجْرِ عَلَی لِسَانِی مِدْحَتَکَ وَ الثَّنَاءَ عَلَیْکَ فَإِنَّهُ لا قُوَّةَ إِلا بِکَ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِی طَهُورا وَ شِفَاءً».

به هر حال هر کدام از این دستورات حکمت و راز مخصوص به خود را دارد و این نوشتار قصد شرح تک‌تک آن‌ها را ندارد، ولی توصیه می‌شود حتی‌الامکان به آن نکات بیست‌وهشتگانه توجه شود.

در مورد اذن دخول؛ همچنان که از محتوای اذن دخول‌ها مشخص است،زائر با اجازه از آن ذوات مقدسه و اذن از پدرانشان و اذن از ملائکه، زمینه توجه آن انوار الهی به قلب خود را فراهم می‌کند. عمده رعایت دقیق آن دستورات ، همراه با ادب لازمه آن‌هاست. وقتی می‌گوید در نزدیک شدن به حرم، با آرامی و طمأنینه قدم بزن، می‌خواهد ادب لازمه را درقلب خود ایجاد کنی.

در فصل سوم باب زیارت، آداب زیارت هر یک از معصومین(ع) را مطرح می‌کند، از زیارت رسول‌خدا(ص) شروع می‌شود و سپس حضرت فاطمه(س) و زیارت ائمه بقیع و سپس زیارت امیرالمؤمنین(ع) در حرم آن حضرت مطرح می‌شود و پس از اعمال مسجد کوفه و مسجد سهله به فصل زیارت امام‌حسین(ع) می‌رسد.

در فصل زیارت امام‌حسین(ع) در مقصد اول، زائرحضرت امام حسین (ع)لازم است مطالبی راکه مفاتیح در باره فضیلت زیارت آن حضرت بیان کرده با دقت مطالعه کند.

مقصد دوم در مورد آدابی است که زائر حضرت سیدالشهداء(ع) باید رعایت کند که در بیست قسمت تذکرات لازم را داده است. در قسمت اول می‌گوید قبل از سفر سه روز روزه بگیر تا ذهن و خیالت از مشغله‌های دنیایی به سوی آن حضرت سیر کند و سپس راه بیفتی به سوی آن حضرت، و بعد غسل کن و از شهر خارج شو وخلاصه از دستورات بیست‌گانه، هرکدام را که ممکن است انجام بده. عمده آن است که در این دستورات قلب مؤدب و متذکر باشد.

در قسمت یازده ما را متذکر دو رکعت نماز و سپس تسبیح حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) می‌کند که سراسر توحید و سیر دادن قلب به حقیقت توحید است.

تسبیح علی(ع) این است:

«سُبْحَانَ الَّذِی لا تَنْفَدُ خَزَائِنُهُ»؛

منزه است خدایی که خزائن او تمام نمی‌شود،

«سُبْحَانَ الَّذِی لا تَبِیدُ مَعَالِمُهُ»،

منزه است خدایی که نشانه‌های او از بین نمی‌رود،

«سُبْحَانَ الَّذِی لا یَفْنَی مَا عِنْدَهُ»،

منزه است خدایی که آنچه در نزد اوست فناپذیر نیست،

«سُبْحَانَ الَّذِی لا یُشْرِکُ أَحَدا فِی حُکْمِهِ»،

منزه است خدایی که هیچ‌کس حکمی در مقابل حکم او نمی‌تواند داشته باشد،

«سُبْحَانَ الَّذِی لا اضْمِحْلالَ لِفَخْرِهِ»،

منزه است خدایی که فخر و بزرگواریش هرگز از بین نمی‌رود،

«سُبْحَانَ الَّذِی لا انْقِطَاعَ لِمُدَّتِهِ»،

منزه است خدایی که گستردگیش به انتها نمی‌رسد،

«سُبْحَانَ الَّذِی لا إِلَهَ غَیْرُهُ»،

منزه است خدایی که هیچ معبودی جز او نیست.

و تسبیح حضرت فاطمه(س) این است:

«سُبْحَانَ ذِی الْجَلالِ الْبَاذِخِ الْعَظِیمِ»،

منزه است خدای صاحب جلال و والایی و بزرگی،

«سُبْحَانَ ذِی الْعِزِّ الشَّامِخِ الْمُنِیفِ»،

منزه است خدای صاحب عزتِ پر فراز و بلند مرتبه،

«سُبْحَانَ ذِی الْمُلْکِ الْفَاخِرِ الْقَدِیمِ»،

منزه است خدای صاحب ملکِ با اختیار پایدار،

«سُبْحَانَ ذِی الْبَهْجَةِ وَ الْجَمَالِ»،

منزه است خدای صاحب بهجت و جمال،

«سُبْحَانَ مَنْ تَرَدَّی بِالنُّورِ وَ الْوَقَارِ»،

منزه است خدای در بر دارندة نور و وقار،

«سُبْحَانَ مَنْ یَرَی أَثَرَ النَّمْلِ فِی الصَّفَا وَ وَقْعَ الطَّیْرِ فِی الْهَوَاءِ»،

منزه است خدای آگاه به اثر مور در سنگ صاف و وجود پرنده‌گان در هوا.

در قسمت سیزدهم می‌فرماید: بدان که عمده اعمال در حرم مطهر امام‌حسین دعا است، چون در کنار مرقد مطهر حضرت و به مدد انوار مقدس آن حضرت و انوار ملائکه، بسیاری از حجاب‌های بین قلب زائر و عالم بالا مرتفع می‌شود و لذا دعاها به انسان قدرت سیر می‌دهد تا قلب انسان بتواند به حقایق غیر قابل توصیفی دست یابد. عمده دعاهایی است که مضامین عالیه دارند و قلب انسان را متوجه حقایق عالیه می‌کند، دعای بعد از زیارت امام‌رضا(ع) یا دعای عالیه‌المضامین دارای محتوای ناب توحیدی است و اظهار توحید در نزد امام موجب رضوان اکبر خداوند است.

از جمله عوامل انکشاف قلب در حرم امامان تلاوت قرآن است، و از همه مهم‌تر امکان تحقق و پایداری توبه کنار قبر اولیاء معصوم بسیار بیشتر است و ادب زیارت که همان تغییر منش زائر است پس از برگشت از زیارت از این طریق بسیار عملی‌تر خواهد بود.

در قسمت هجدهم طلب خیرکردن در حرم آن حضرت را گوشزد می‌کند که به آن توجه فرمایید.

در مقصد سوم در کیفیت زیارت آن حضرت است. در زیارت اول متذکر می‌شود همین‌طور که به سوی حرم در حرکت هستی بسیار بگو:

«الله اکبر» و «لا اله الا الله» و «سبحان الله» و یا هر ذکری که متضمن تمجید و تعظیم حق‌تعالی است. چون در واقع از طریق این اذکار می‌خواهی در آینه جمال حسین(ع) متوجه خدا شوی و از اول توجه قلب را به خدا می‌اندازی و جلو می‌روی و همواره عظمت‌های الهی در جمال حضرت حسین (ع)بر قلب تو جلوه می‌کنند و همچنان صلوات می‌فرستی تا به حائر برسی، بایست و از دور بگو:

«السَّلامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ وَ ابْنَ حُجَّتِهِ السَّلامُ عَلَیْکُمْ یَا مَلائِکَةَ اللَّهِ وَ زُوَّارَ قَبْرِ ابْنِ نَبِیِّ اللَّهِ».

پس ده گام بردار، پس بایست و سی مرتبه بگو: اللَّهُ أَکْبَرُ

پس برو به جانب قبر از پیش رو و مقابل کن روی خود را با روی آن حضرت و قرار ده قبله را مابین دو کتف خود یعنی پشت به قبله باش، پس بگو:

«السَّلامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ وَ ابْنَ حُجَّتِهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا قَتِیلَ اللَّهِ وَ ابْنَ قَتِیلِهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ثَارَ اللَّهِ وَ ابْنَ ثَارِهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وِتْرَ اللَّهِ الْمَوْتُورَ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ أَشْهَدُ أَنَّ دَمَکَ سَکَنَ فِی الْخُلْدِ وَ اقْشَعَرَّتْ لَهُ أَظِلَّةُ الْعَرْشِ وَ بَکَی لَهُ جَمِیعُ الْخَلائِقِ وَ بَکَتْ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ السَّبْعُ وَ مَا فِیهِنَّ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ مَنْ یَتَقَلَّبُ فِی الْجَنَّةِ وَ النَّارِ مِنْ خَلْقِ رَبِّنَا وَ مَا یُرَی وَ مَا لا یُرَی أَشْهَدُ أَنَّکَ حُجَّةُ اللَّهِ وَ ابْنُ حُجَّتِهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَتِیلُ اللَّهِ وَ ابْنُ قَتِیلِهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ ثَارُ اللَّهِ وَ ابْنُ ثَارِهِ [ثَائِرُ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ وَ ابْنُ ثَائِرِهِ‏] وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ وِتْرُ اللَّهِ الْمَوْتُورُ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ بَلَّغْتَ وَ نَصَحْتَ وَ وَفَیْتَ وَ أَوْفَیْتَ وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ مَضَیْتَ لِلَّذِی کُنْتَ عَلَیْهِ شَهِیدا وَ مُسْتَشْهِدا وَ شَاهِدا وَ مَشْهُودا أَنَا عَبْدُ اللَّهِ وَ مَوْلاکَ وَ فِی طَاعَتِکَ وَ الْوَافِدُ إِلَیْکَ أَلْتَمِسُ کَمَالَ الْمَنْزِلَةِ عِنْدَ اللَّهِ وَ ثَبَاتَ الْقَدَمِ فِی الْهِجْرَةِ إِلَیْکَ وَ السَّبِیلَ الَّذِی لا یُخْتَلَجُ دُونَکَ مِنَ الدُّخُولِ فِی کَفَالَتِکَ الَّتِی أُمِرْتَ [أَمَرْتَ‏] بِهَا مَنْ أَرَادَ اللَّهَ بَدَأَ بِکُمْ بِکُمْ یُبَیِّنُ اللَّهُ الْکَذِبَ وَ بِکُمْ یُبَاعِدُ اللَّهُ الزَّمَانَ الْکَلِبَ وَ بِکُمْ فَتَحَ اللَّهُ وَ بِکُمْ یَخْتِمُ اللَّهُ وَ بِکُمْ یَمْحُو مَا یَشَاءُ وَ [بِکُمْ‏] یُثْبِتُ وَ بِکُمْ یَفُکُّ الذُّلَّ مِنْ رِقَابِنَا وَ بِکُمْ یُدْرِکُ اللَّهُ تِرَةَ کُلِّ مُؤْمِنٍ یُطْلَبُ بِهَا وَ بِکُمْ تُنْبِتُ الْأَرْضُ أَشْجَارَهَا وَ بِکُمْ تُخْرِجُ الْأَرْضُ ثِمَارَهَا وَ بِکُمْ تُنْزِلُ السَّمَاءُ قَطْرَهَا وَ رِزْقَهَا وَ بِکُمْ یَکْشِفُ اللَّهُ الْکَرْبَ وَ بِکُمْ یُنَزِّلُ اللَّهُ الْغَیْثَ وَ بِکُمْ تُسَبِّحُ [تَسِیخُ‏] الْأَرْضُ الَّتِی تَحْمِلُ أَبْدَانَکُمْ وَ تَسْتَقِرُّ جِبَالُهَا عَنْ [عَلَی‏] مَرَاسِیهَا إِرَادَةُ الرَّبِّ فِی مَقَادِیرِ أُمُورِهِ تَهْبِطُ إِلَیْکُمْ وَ تَصْدُرُ مِنْ بُیُوتِکُمْ وَ الصَّادِرُ عَمَّا فُصِّلَ مِنْ أَحْکَامِ الْعِبَادِ لُعِنَتْ أُمَّةٌ قَتَلَتْکُمْ وَ أُمَّةٌ خَالَفَتْکُمْ وَ أُمَّةٌ جَحَدَتْ وِلایَتَکُمْ وَ أُمَّةٌ ظَاهَرَتْ عَلَیْکُمْ وَ أُمَّةٌ شَهِدَتْ وَ لَمْ تُسْتَشْهَدْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ النَّارَ مَأْوَاهُمْ وَ بِئْسَ وِرْدُ الْوَارِدِینَ وَ بِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ».

پس بگو سه مرتبه وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ

پس سه مرتبه بگو أَنَا إِلَی اللَّهِ مِمَّنْ خَالَفَکَ بَرِی‏ءٌ

پس بر می‏خیزی می‏روی نزد قبر فرزند آن حضرت علی‌بن‌الحسین«علیهما‌السلام» که در نزد پای پدرش مدفون است پس می‏گویی:

«السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ خَدِیجَةَ وَ فَاطِمَةَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَکَ»

می‏گویی این را سه مرتبه و سه مرتبه إِنَّا [أَنَا] إِلَی اللَّهِ مِنْهُمْ بَرِی‏ءٌ

پس برمی‏خیزی و اشاره می‏کنی به‌دست خود به‌سوی شهداء«رضی‌الله‌عنهم» و می‏گویی: «السَّلامُ عَلَیْکُمْ السَّلامُ عَلَیْکُمْ السَّلامُ عَلَیْکُمْ فُزْتُمْ وَ اللَّهِ فُزْتُمْ وَ اللَّهِ فُزْتُمْ وَ اللَّهِ فَلَیْتَ أَنِّی مَعَکُمْ فَأَفُوزَ فَوْزا عَظِیما».

پس برمی‏گردی و می‏گردانی قبر ابوعبدالله (ع)را مقابل خود یعنی پشت قبر مطهر می‏ایستی و شش رکعت نماز می‏گزاری و چون چنین کردی زیارتت تمام شد پس اگر خواستی برگردی، برگرد.

خوب است اگر صبح و عصر به زیارت می‌روی در صبح یکی از زیارت‌های حضرت ودرعصر زیارت جامعه کبیره را بخوانی و سپس در کنار آن حضرت مشغول دعا و نماز شوی.

از جمله زیارات حضرت؛ زیارت وارث است که پس از انجام آداب اولیه، چون وارد حرم آن حضرت شدی آن را می‌خوانی و متوجه زیارت حضرت علی‌اکبر (ع)و سایر شهداء می‌شوی. و نیز اهل معرفت زیارت عاشورا را مربوط به همة زمان‌ها می‌دانند و لذا چقدر خوب است زیارت حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع)از طریق زیارت عاشورا غفلت نشود. البته ما در این‌جا به محتوای زیارت نپرداختیم و در بحث مختصری زیارت عاشورا را شرح نمودیم، در حالی‌که همة این زیارات دارای معانی و معارف بلندی است که لازم است عزیزان به آن توجه داشته باشند.

آداب زیارت امام رضا(ع)

مرحوم شیخ عباس قمی«رحمة‌الله‌علیه» در ادامة بحث زیارات ذوات مقدسه معصومین(ع) در فصل نهم به بحث زیارت امام رضا (ع) می‌پردازند. ابتدا فضیلت زیارت آن حضرت را متذکر می‌شود و نقش و تأثیر زیارت آن حضرت را در دنیا و آخرت زائر بنا به روایت معتبر ذکر می‌کنند.

سپس به کیفیت زیارت آن حضرت می‌پردازند. البته بحثی که در مورد زیارت هر کدام از ذوات مقدسه معصومین(ع) شد را ابتدا انجام می‌دهید و سپس به آداب زیارت مخصوص حضرت می‌پردازید که پس از غسل و ذکر مخصوص آن، از خانه خارج می‌شوی و اذکار مخصوص را می‌گویی.

باز در کنار قبر مطهر آن حضرت راه‌های ارتباط با عالم غیب به نحو فوق‌العاده‌ای باز است و لذا از دعا و ذکر و نماز به‌خصوص نماز جعفر طیّار نباید غافل شد. حال چنین شرایطی اگر با ماه‌هایی مثل ماه رجب و ماه رمضان که خود آن ماه‌ها به تنهایی شرایط فوق‌العاده‌ای جهت ارتباط با عالم غیب دارند، جمع شود، نورٌ علی نور می‌شود. هم‌چنین است زیارت آن حضرت در شب و روز جمعه.

باید بدانید که مواقف کریمه و مشاهد شریفه شرایط خاصی دارند که انسان مؤمن اگر تا حدّی قلبش آماده باشد می‌تواند به آرمان‌های روحانی خود بهتر دست بیابد و لذا تا حدّ ممکن باید استفاده لازم را از آن مواقف کریمه نمود.

در آخر هم در دعای وداع اظهار می‌داری؛ ای امام! خداحافظ، و از خدا می‌خواهی این زیارت آخرین زیارت تو نباشد. چون با هر بار زیارت، و به اندازه‌ای که روح و قلب ما آماده شده است، پرده‌ای از پرده‌های بین ما و عالم غیب مرتفع می‌شود.

البته از این نکته غفلت نکنید که زیارت نباید برای ما عادی شود و لذا آن‌هایی که در زمان‌های نزدیک به نزدیک زیارت می‌کنند، باید احتیاط نمایند و سعی کنند قلب خود را آماده کنند و سپس مشرّف شوند. باز عنایت داشته باشید که هر چند روز که درآن شهر هستید، هر روز صبح که به قصد زیارت حرکت می‌کنید - اعم از زیارت حضرت امیرالمؤمنین(ع) ویا حضرت اباعبدالله (ع)یا زیارت امام رضا (ع)و سایر ائمه- مثل آن عمل کنید که تازه وارد شهر شده‌اید، تمام آداب و اذکار لازمه را رعایت کنید.

این‌که ما به عنوان نمونه مطالبی در مورد زیارت حضرت سیدالشهداء(ع) و حضرت رضا(ع) مطرح کردیم، برای آن بود که دقت شما عزیزان را به دستورات مفاتیح‌الجنان بیشتر کنیم، وگرنه در زیارت هر کدام از ذوات معصومین(ع) رازها و حکت‌هایی نهفته است که خودشان با انوار الهیة خودشان، ما را متوجه آن‌ها خواهند کرد، عمده آن است که ما متوجه باشیم که دائم به ما می‌گویند:

گوش دل را یک دمی این سو بیار

تا بگویــم با تو از اســرار یــار

«والسلام علیکم و رحمةالله و برکاته»